Υπατία

Καλησπέρα ...

Ανταποκρίνομαι στην πρόσκληση του Διονύση

Σχολή των Αθηνών

Θεωρείται από πολλούς το απόλυτο αριστούργημα

του Ραφαήλ .

Η σχολή των Αθηνών , στην Αίθουσα

της Υπογραφής ( Η πρώτη από τις Αίθουσες του

Βατικανού , η Αίθουσα της Υποδοχής , αποτελεί ένα

από τα σπουδαιότερα δείγματα της αναγεννησιακής

κουλτούρας και τέχνης .) απεικονίζει την αναζήτηση

του αληθινού , στο επίπεδο της ανθρώπινης λογικής .

Με την αυστηρότητα της σύνθεσής του , το έργο

εκφράζει την τάξη της ανθρώπινης σκέψης .
Εμφανίζονται φιλόσοφοι , επιστήμονες και

καλλιτέχνες της αρχαιότητας . Είναι αξιοσημείωτο

ότι ο Ραφαήλ επέλεξε να κατανείμει τα πρόσωπα

σε ομάδες αφοσιωμένες στη συζήτηση ζητημάτων

φιλοσοφικού χαρακτήρα .Επίσης απεικονίζονται

πρόσωπα της εποχής του Ραφαήλ με τη μορφή

σοφών της αρχαιότητας .

Ο Μιχαήλ Άγγελος με τα ρούχα του Ηρακλείτου ,

μπροστά , καθιστός σε στάση περισυλλογής και

στηριγμένος στον αριστερό του αγκώνα . Στην ομάδα ,

δεξιά , αναγνωρίζεται ο Ευκλείδης σκυμμένος , που

μετράει με τον διαβήτη ένα γεωμετρικό σχήμα . Με

την πλάτη γυρισμένη ο Πτολεμαίος με την ουράνια

σφαίρα . Όρθιοι στο κέντρο της σύνθεσης

εμφανίζονται οι δύο σπουδαιότεροι φιλόσοφοι της

κλασσικής εποχής , ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης .

Ο πρώτος , με τη μορφή του Λεονάρντο , δείχνει

προς τον ουρανό κρατώντας στο χέρι τον Τιμαίο ,

ο δεύτερος στρέφει το ένα χέρι προς τη γη ,

κρατώντας στο άλλο τα Ηθικά . Οι χειρονομίες

εκφράζουν την ουσία της σκέψης τους : η μία

οραματικά υπερβατική και η άλλη εγκόσμια .

Αριστερά όρθια και μπροστά είναι η Υπατία ….

Από το βιβλίο του Arnulf Zitelmann
( Γεννήθηκε το 1929 στην πόλη Oberhausen της
Γερμανίας .
Σπούδασε Φιλοσοφία και Θεολογία . Διετέλεσε
καθηγητής θρησκευτικών και έγραψε ως επί το
πλείστον μυθιστορήματα για παιδιά και νέους .
Συνεργάστηκε επίσης στη συγγραφή βιβλίων
διδακτικού εριεχομένου .)

ΥΠΑΤΙΑ
( Φιλόσοφος στην Αλεξάνδρεια του 4ου μ.Χ. αιώνα )

( Από τα Πορτραίτα του Φαγιούμ

Πορτραίτο γυναίκας ,Βρετανικό Μουσείο,

Τμήμα Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων .

(μέσα ή τέλη), 161 -192 μ.Χ. )
Μία ιδέα πως θα μπορούσε να μοιάζει η Yπατία

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ – ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ :
ΜΑΙΡΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΪΒΑΛΗ

Από τον πρόλογο του βιβλίου :
Το ερέθισμα για τη μετάφραση του κειμένου που
ακολουθεί μου έδωσε το βραβείο ¨ ΥΠΑΤΙΑ ¨ , το
οποίο καθιερώθηκε από τον Σύνδεσμο Ελληνίδων
Επιστημόνων προς τιμήν της Αλεξανδρινής
φιλοσόφου , μαθηματικού και αστρονόμου Υπατίας ,
και απονέμεται ¨ σαν φόρος τιμής σε γυναίκες που
διακρίνονται για την προσφορά τους τόσο στον
τομέα της επιστήμης όσο και στον χώρο της Τέχνης
και του πολιτισμού ¨ .
Μέχρι σήμερα το βραβείο έχει απονεμηθεί στη
Μελίνα Μερκούρη , στη κ.Marianne MacDonald
καθηγήτρια κλασσικής Λογοτεχνίας , στη Γαλλίδα
ελληνίστρια Ζακλίν ντε Ρομιγί κ.α.
………………………………………………………
Το κείμενο της μετάφρασης μου είναι ο επίλογος
του νεανικού μυθιστορήματος
Hypatia του Arnulf Zitelmann που κυκλοφόρησε
σε 2η έκδοση το 1988 στο Weinheim της Γερμανίας .
Μαίρη Ζωγράφου

Από το σημείωμα του βιβλίου :
Τον 4 / 5ο μ.Χ. αιώνα στην Αλεξάνδρεια η Υπατία
ήταν όμορφη στη σκέψη και στην όψη . Επιβίωνε με
όσους δέχονταν τη γνώση της . Δεν ευτελιζόταν ούτε
απομονωνόνταν . Η Υπατία μετέδιδε και
συγκροτούσε γνώση , μαθηματική , αστρονομία και
φιλοσοφία .
Ερευνούσε , έγραφε και δίδασκε . Συμπλήρωνε και
συμπληρωνόνταν , αυτοπροσδιοριζόταν στην επαφή
και στη διαφορά της από τους άλλους . Αλλά το
διαφορετικό δεν απλοποιείται , δεν εξουσιάζεται ,
είναι απειλή . Γι΄ αυτό την αφάνισαν , εφήμερα μόνο .
Η Υπατία και μετά το σωματικό της τέλος κινεί
τη λογοτεχνία , κινεί την πραγματικότητα , γιατί το
διαφορετικό είναι αναγκαίο . Ενώνει τη φαντασία
με τη ζωή .

Αλέξανδρος Κεσίσογλου
Αναπληρωτής καθηγητής
Του Παν/μίου Ιωαννίνων

ΥΠΑΤΙΑ

Αυτό το βιβλίο είναι αφιερωμένο στη μνήμη της
Υπατίας .

Η Υπατία , κόρη ενός φιλοσόφου και μαθηματικού ,
δίδαξε περί το 400 μΧ στην ανώτατη Σχολή της
Αλεξάνδρειας , φιλοσοφία , μαθηματικά και
αστρονομία .
Λίγο πριν το Πάσχα του έτους 415 μΧ ήρθε το
τέλος της από τα χέρια φανατικών Χριστιανών .
Η ιστοριογραφία τοποθετεί κατά κανόνα τις
γυναίκες μόνο στο περιθώριο της γραφής της .
Αυτό ισχύει ακόμη και για εκείνες τις γυναίκες που
στην επιστήμη και την τεχνική επέδειξαν εξαιρετικά
σημαντικό έργο .
Από τους συγχρόνους τους αντιμετωπίσθηκαν
εχθρικά ή γελοιοποιήθηκαν και ακόμη μετά τον
θάνατό τους αγνοήθηκαν και έμειναν στην αφάνεια
για πάντα .
Αυτό συνέβη και με την Υπατία . Το γεγονός ότι
το όνομά της δεν έχει λησμονηθεί ολότελα ,
οφείλεται σε κάποιους συγγραφείς αλλά και στον
Άγγλο ιστορικό Gibbon του 18ου αιώνα .
Στη Γαλλία ένα άρθρο στην Εγκυκλοπαίδεια της
οποίας συνεκδότης υπήρξε ο Βολταίρος , εξύμνησε
την Υπατία ως πρόδρομο του Διαφωτισμού .
Ο Φρειδερίκος Σίλλερ σχεδίασε ένα θεατρικό
έργο πάνω στις συνθήκες της δολοφονίας της
και στην Αγγλία εκδόθηκε στα μέσα του
περασμένου αιώνα το πολυδιαβασμένο
μυθιστόρημα ¨ Υπατία ¨ του Charles Kingsley ,
με το οποίο η αρχαία φιλόσοφος έγινε για πρώτη
φορά ευρύτερα γνωστή . Από τότε όμως δεν
εκδόθηκε κανένα νέο μεγαλύτερο έργο γι΄ αυτήν
και λείπει ακόμη μία καινούργια συνοπτική
επεξεργασία του ιστορικού υλικού για το πρόσωπο
και το περιβάλλον της . Η κύρια πηγή για τον βίο της
Υπατίας είναι η ακόλουθη μαρτυρία ενός
εκκλησιαστικού συγγραφέα των όψιμων αρχαίων
χρόνων :
¨ Στην Αλεξάνδρεια έζησε μια γυναίκα με το όνομα
Υπατία , που ήταν κόρη του φιλοσόφου Θέωνα .
Είχε μια τόσο ξεχωριστή παιδεία , ώστε
υπερτερούσε από όλους τους φιλοσόφους της εποχής
της . Η διδακτική της δραστηριότητα την έφερε στην
κορυφή της πλατωνικής σχολής , που ιδρύθηκε από
τον Πλωτίνο .
Η Υπατία δίδασκε όποιον της το ζητούσε όλους
τους τομείς της γνώσης . Ενώπιον των Αρχών
εμφανιζόταν με παρησσία και με την
αυτοπεποίθηση που της χάριζε η μόρφωσή της και
ακόμη δεν έδειχνε κανένα ενδοιασμό να κινείται
στην ανδρική κοινωνία .
Χάρη στην ασυνήθιστη ευφυΐα και τη δύναμη του
χαρακτήρα της την αντιμετώπιζαν όλοι με σεβασμό
και θαυμασμό . Αυτή η γυναίκα , λοιπόν , έπεσε
τότε θύμα μηχανορραφιών . Επειδή δηλαδή
συναντιόταν συχνά με τον Ορέστη , τον
αυτοκρατορικό έπαρχο , διαδόθηκε στον χριστιανικό
πληθυσμό η συκοφαντική φήμη ότι ήταν η Υπατία
εκείνη που εμπόδιζε τον Ορέστη να καλλιεργήσει
φιλικές σχέσεις με τον Κύριλλο , τον Επίσκοπο
της πόλης .Έτσι συνωμότησαν διάφοροι
θερμοκέφαλοι με την καθοδήγηση του αναγνώστη
της εκκλησίας Πέτρου και επιτέθηκαν
στη γυναίκα πισώπλατα , όταν κάποτε επέστρεφε
στο σπίτι της .Την τράβηξαν από την άμαξα και την
έσυραν βίαια στην εκκλησία που είναι γνωστή με το
όνομα Καισάρειο . Εκεί της έβγαλαν τα ρούχα και
κατακρεούργησαν το κορμί της με σπασμένα γυαλιά .
Ένα – ένα κομμάτιασαν τα μέλη του σώματός της ,
έπειτα τα μετέφεραν όλα στον λεγόμενο Κιναρώνα
και τα έκαψαν . Η πράξη αυτή ντρόπιασε πολύ τον
Κύριλλο , όπως και την Εκκλησία της Αλεξάνδρειας .
Γιατί τι μπορούσε να είναι πιο αποτρόπαιο από την
δολοφονία , την αιματοχυσία και τα παρόμοια
σ΄αυτούς που σκέφτονταν όπως ο Χριστός ; ¨
Ο συγγραφέας αυτής της διήγησης , ο Σωκράτης ,
ο επονομαζόμενος Σχολαστικός , ήταν σύγχρονος
της Υπατίας . Το ιστορικό του έργο διακρίνεται
για αξιοπιστία και ακρίβεια . Όμως το κείμενο
αφήνει δυστυχώς πολλά ερωτήματα αναπάντητα ,
για παράδειγμα , πιο ρόλο έπαιξε πράγματι
ο Κύριλλος σε αυτή την υπόθεση .
……………………………………………………
Ένα λόγιο λεξικό που ανάγεται ίσως στους
τελευταίους χρόνους της αρχαιότητας βεβαιώνει
την αγαμία της φιλοσόφου . Διαβάζουμε εδώ :
¨ Έμεινε ανύπαντρη , αν και ήταν πανέμορφη και
με ωραίο ανάστημα ¨.
Στο λήμμα εξαίρεται ακόμη η διδακτική της
δραστηριότητα και η επίδοσή της στην επιστήμη :
¨ Παρέδιδε για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη
και άλλους φιλοσόφους . Έγραψε Υπομνήματα στον
Διόφαντο , τον Αστρονομικό Κανόνα και στα
κωνικά του Απολλωνίου ¨ .
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει εδώ η αναφορά
στον Διόφαντο , που μισό αιώνα πριν από την
Υπατία δίδασκε Μαθηματικά στην Αλεξάνδρεια .
Σύγχρονοι ιστορικοί αποδίδουν στον Διόφαντο ,
τον ¨ πατέρα της επιστήμης της Άλγεβρας ¨ , την
εισαγωγή συχνά μεγαλοφυών μεθόδων
μαθηματικών πράξεων , στις οποίες μόνο οι
θεωρητικοί των αριθμών των νέων χρόνων
μπόρεσαν ν΄ αντιπαραθέσουν κάτι ισάξιο .
Αυτό μας επιτρέπει να βγάλουμε συμπεράσματα
για την επιστημονική ικανότητα της Υπατίας ,
αφού , όπως τονίζει το κείμενο , έγραψε
υπομνήματα στη θεωρία των αριθμών του
Διόφαντου . Η σκέψης της πιθανότατα να
εναρμονιζόταν τέλεια με το μεθοδολογικό
σκεπτικό των μοντέρνων μαθηματικών .
Δυστυχώς δεν έχει σωθεί έργο της Υπατίας .

( Πρόκειται για το Λεξικό της Σούδας ή ( Σουΐδα ) .
Ο χρόνος συγγραφής του τοποθετείται τον 10ο μ.Χ.
αιώνα . Στο λεξικό , στο ίδιο λήμμα ( η Υπατία ) η
ίδια αναφέρεται και ως γυνή Ισιδώρου του
φιλοσόφου.)
…………………………………………………………
Μία αξιόπιστη είσοδο στον κόσμο των σκέψεων
της Υπατίας μας ανοίγει η φιλοσοφία του
Πλάτωνα του οποίου προβαλλόταν ως μαθήτρια .
( Εφοίτησε στη νεοπλατωνική σχολή του Πρόκλου
και Ιεροκλή στην Αθήνα και επίσης στη σχολή του
Αμμωνίου Σακκά στην Αλεξάνδρεια .)
……………………………………………………..


Το ξέραν οι διακαείς μαθητές του Πυθαγόρα :
Τ΄αστέρια και οι άνθρωποι γυρίζουν σ΄ ένα κύκλο
Τα μοιραία άτομα και μόρια θα ξαναφέρουν πίσω
Τη χρυσή Αφροδίτη , τους Θηβαίους και τις αγορές .
Σε μελλοντικούς καιρούς , ο κένταυρος θα πατήσει
Με στέρια αδιχάλωτη οπλή , του Λάπιθου το στήθος
Όταν η Ρώμη θα είναι σκόνη , ο Μινώταυρος θα
μουγκρίσει
Ξανά , στ΄ατελείωτο σκοτάδι του βρωμερού
παλατιού του
.........................................................................

Από την ¨ Κυκλική νύχτα ¨
του Χόρχε Λούις Μπόρχες

Καλή σας νύχτα .........