Κ. Καβάφη: " Καισαρίων"

( Κεφάλι από άγαλμα 5 μέτρων που ανασύρθηκε από το βυθό στο αρχαίο λιμάνι της Αλεξάνδρειας και παρίστανε τον Καισαρίωνα, του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας )

Χτες οι υποψήφιοι της θεωρητικής κατεύθυνσης εξετάστηκαν στον Καισαρίωνα, του Κ. Καβάφη. Αφού ευχηθούμε για καλά αποτελέσματα, τώρα που μας έφυγε το άγχος της εξέτασης του μαθήματος, ας δούμε λίγο το ποίημα από μια ματιά που καθόλου δεν προτείνει το σχολικό βιβλίο.

Πρώτα το ποίημα:

Εν μέρει για να εξακριβώσω μια εποχή,
εν μέρει και την ώρα να περάσω,
την νύχτα χθες πήρα μια συλλογή
επιγραφών των Πτολεμαίων να διαβάσω.
Οι άφθονοι έπαινοι κ’ η κολακείες
εις όλους μοιάζουν. Όλοι είναι λαμπροί,
ένδοξοι, κραταιοί, αγαθοεργοί∙
καθ’ επιχείρησίς των σοφοτάτη.
Αν πεις για τες γυναίκες της γενιάς, κι αυτές,
όλες η Βερενίκες κ’ η Κλεοπάτρες θαυμαστές.

Όταν κατόρθωσα την εποχή να εξακριβώσω
θ’ άφινα το βιβλίο αν μια μνεία μικρή,
κι ασήμαντη, του βασιλέως Καισαρίωνος
δεν είλκυε την προσοχή μου αμέσως…

Α, να, ήρθες συ με την αόριστη
γοητεία σου. Στην ιστορία λίγες
γραμμές μονάχα βρίσκονται για σένα,
κ’ έτσι πιο ελεύθερα σ’ έπλασα μες στον νου μου.
Σ’ έπλασα ωραίο κ’ αισθηματικό .
Η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει
μιαν ονειρώδη συμπαθητική εμορφιά.
Και τόσο πλήρως σε φαντάσθηκα,
που χθες την νύχτα αργά, σαν έσβυνεν
η λάμπα μου – άφισα επίτηδες να σβύνει –
εθάρεψα που μπήκες μες στην κάμαρά μου,
με εφάνηκε που εμπρός μου στάθηκες∙ ως θα ήσουν
μες στην κατακτημένην Αλεξάνδρεια
χλωμός και κουρασμένος, ιδεώδης εν τη λύπη σου,
ελπίζοντας ακόμη να σε σπλαχνισθούν
οι φαύλοι – που ψιθύριζαν το «Πολυκαισαρίη».

Το σχόλιο του βιβλίου είναι πως ο Καβάφης αποκαθιστά με το ποίημά του την αδικία της ιστορίας εις βάρος του μικρού Καισαρίωνα.
Και δε ρίχνει καθόλου το φως στους τελευταίους στίχους, όπου η ομορφιά, η αγνότητα, η αθωότητα του μικρού Καισαρίωνα έρχεται σε σύγκρουση με τη φαυλότητα, την ανελέητη σκληρότητα, τη βαρβαρότητα και -αλίμονο - βγαίνει ηττημένη απ' αυτή τη σύγκρουση.


Η Αλεξάνδρεια κατακτιέται το 30 π.Χ, όταν ο Καισαρίωνας είναι 17 χρόνων. Οι κατακτητές τον δολοφονούν εν ψυχρώ και…προληπτικά, ώστε να μη διεκδικήσει αργότερα το θρόνο. Βλέπετε, πριν 4 χρόνια οι γονείς του, ο Αντώνιος κι η Κλεοπάτρα, τον είχαν ήδη ανακηρύξει καίσαρα, "Βασιλέα των Βασιλέων ".
Άθυρμα, παιχνιδάκι στις ορέξεις της Ιστορίας και των φαύλων ο μικρός Καισαρίωνας, "μες στην κατακτημένην Αλεξάνδρεια", "ιδεώδης εν τη λύπη" του, ελπίζει ακόμα, αθώα ελπίζει, να τον σπλαχνιστούν οι φαύλοι.
Μάταια.

Ο Καβάφης και εδώ, όπως σε τόσα του ποιήματα, την ομορφιά υπηρετεί. Δεν αποκαθιστά την ιστορία. Ναι: Ρίχνει το ποιητικό του φως από άλλη οπτική γωνία σε ένα πρόσωπο ασήμαντο για την ιστορία, ναι: αξιοποιεί ποιητικά κομμάτια της ιστορίας που αυτή δεν καταδέχεται, γιατί δεν είναι η θέση της, να φωτίσει. ( Σε άλλο του ποίημα γράφει για το τέλος του Οροφέρνη:" Το τέλος του κάπου θα γράφηκε κ' εχάθη./ ή ίσως η ιστορία να το πέρασε, / και, με το δίκηο της, τέτοιο ασήμαντο / πράγμα δεν καταδέχθηκε να το σημειώσει." )

Ψιθυρίζει έτσι μια μελαγχολία για την ομορφιά και τη θέση της στον κόσμο των φαύλων, ένα σχόλιο διακριτικό, όπως πάντα του, αφήνει να πλανάται, καθώς ο Καισαρίωνας, χλωμός και κουρασμένος, οδηγείται στο πρόωρο, αναίτιο και ανελέητο τέλος.