Ζήτω η τρέλα!

η εικόνα από το blog portokalenia

Το 1985 εκδόθηκε η μελέτη του Γιάννη Κιουρτσάκη <<Καρναβάλι και Καραγκιόζης>>, ένα σημαντικό έργο που μελετά, όπως δηλώνει και ο υπότιτλός του τις ρίζες και τις μεταμορφώσεις του λαϊκού γέλιου. Ενδεικτικά, για τη θεματολογία του, σημειώνουμε τους τίτλους των επιμέρους κεφαλαίων του:
1) Λαϊκό γέλιο και καρναβάλι:Η προσέγγιση του Μπαχτίν
2) Η καρναβαλική ρίζα στον Καραγκιόζη
3) Μεταμορφώσεις του γέλιου:Από τη γλώσσα του Καρναβαλιού στο "καρναβάλι" της νεοελληνικής κοινωνίας".
Από το βιβλίο αυτό, λοιπόν, δανειζόμαστε μερικές σκέψεις σήμερα, τελευταία Κυριακή της Αποκριάς.

Οι συλλογικές εκδηλώσεις του καρναβαλιού παρουσιάζουν έναν κοινό πυρήνα:τον περιοδικό εορτασμό της ανακύκλησης των εποχών και της αναγέννησης του κόσμου. Αυτή η βασική ιδέα ενυπάρχει σε ένα πλήθος εορταστικά φαινόμενα που τα χαρακτηρίζουμε "καρναβαλικά": την αναστολή των καθημερινών απαγορεύσεων,την έξαρση της φυσικής ζωής και ανθρώπινης γονιμότητας με κάποιες συμβολικές πράξεις και αναπαραστάσεις, τις φαλλοφορίες και τις βωμολοχίες, την ταυτόχρονη μίμηση του γάμου και του θανάτου, τους ξέφρενους χορούς, την ανταλλαγή σκωμμάτων, το ρίξιμο διαφόρων αντικειμένων, τις συμβολικές ή πραγματικές βιαιοπραγίες, το γενναίο φαγοπότι, τη μέθη και την "τρέλλα", την αντιμετάθεση των κοινωνικών ρόλων ( δούλοι που παριστάνουν τα αφεντικά, άντρες τις γυναίκες κοκ) και φυσικά το μασκάρεμα.

Τέτοια έθιμα χαρακτηρίζουν επίμονα, σε διάφορους συνδυασμούς και αναλογίες, αναρίθμητες γιορτές της αρχαιότητας, του Μεσαίωνα και των νεότερων χρόνων. Είναι έθιμα, δηλαδή, που ριζώνουν σε πανάρχαιες τελετές και λαϊκά πανηγύρια, διαμορφώνονται και εμπλουτίζονται σε ένα χρονικό διάστημα που καλύπτει χιλιετηρίδες, κρυσταλλώνονται στον Μεσαίωνα και διαιωνίζονται στο νεότερο καρναβάλι, αστικό και αγροτικό.
Αυτές οι εκδηλώσεις, εκτός από την κοινή βάση που περιγράψαμε παραπάνω και που είναι τα γυρίσματα του χρόνου και η ανακύκληση των εποχών, έχουν και μια κοινή ψυχοκοινωνική ρίζα: την πανίσχυρη ανάγκη που νιώθουν οι άνθρωποι ( ιδιαίτερα αυτοί που ζουν μέσα σε κάποιες κλειστές, αυστηρά ιεραρχικές και έντονα "απαγορευτικές" κοινωνίες) να εκτονωθούν συλλογικά, σπάζοντας σε ορισμένες στιγμές του χρόνου όλους τους συμβατικούς φραγμούς της "σοβαρής" καθημερινότητας και δίνοντας στον εαυτό τους το δικαίωμα να κάνουν και να πουν κάθε λογής "τρέλες".
Αυτή την ανάγκη της "τρέλας" τη συναντάμε ανά τους αιώνες σε όλες τις γιορτές που σχετίζονται με τα καρναβάλια. Αλλά και σήμερα, όπου από το οργιαστικό καρναβάλι του Ρίο, οι μασκαράδες του οποίου ονομάζονται foliòes (=τρελοί), ως την ασύγκριτα ευπρπέστερη αθηναϊκή αποκριά των παππούδων μας, που δεν δίσταζαν πάντως να τραγουδήσουν:

Ζήτω η τρέλα. Τούτο μόνο
ας το μάθουνε πολλοί:
Μια φορά μόνο το χρόνο
πρέπει να' μεθα τρελοί.

Ας περίσουμε, όμως, το μάθημα σήμερα εδώ, και ας βγούμε να χαρούμε το σπάσιμο " των συμβατικών φραγμών της "σοβαρής" πραγματικότητας", όπως μας λέει κι ο Γιάννης Κιουρτσάκης, στο έργο του οποίου θα ξαναγυρίσουμε.

Καλήν Αποκριά και καλό μήνα!