Τέχνη, πραγματικότητα, δημοκρατία. Διλήμματα

Λίγο πριν τις διακοπές των Χριστουγέννων, στις 21 Δεκεμβρίου,σε μια Αθήνα φορτισμένη από τα γεγονότα εκείνων των ημερών, πήγαμε, με 21 θεατρόφιλους μαθητές, στο θέατρο Τέχνης να παρακολουθήσουμε την παράσταση "Το αμάρτημα της μητρός μου".
Υπήρξαμε μάρτυρες της εισβολής των νέων που, διακόπτοντας την παράσταση, απαιτούσαν απελευθέρωση των συλληφθέντων στα τελευταία επεισόδια και καλούσαν σε αφύπνιση και έξοδο στους δρόμους. (Κάτι ανάλογο τις μέρες εκείνες έγινε σε πολλά κεντρικά θέατρα της Αθήνας.)
Η παράσταση συνεχίστηκε κανονικά, αφού διακόπηκε για πέντε λεπτά, καθώς οι νέοι πήραν θέση στη σκηνή, διάβασαν ένα κείμενο, άπλωσαν ένα πανό, άκουσαν κάποιες διαμαρτυρίες από το κοινό για τη διακοπή αλλά και το χειροκρότημά του στο τέλος.
Στην κουβέντα που είχαμε, στο τέλος της παράστασης, διχαστήκαμε. Άλλοι στέκονταν περισσότερο στην αυθαίρετη διακοπή, άλλοι στο δίκιο του φιμωμένου που δε βρίσκει εύκολα διεξόδους έκφρασης.
Θα ήταν καλό να κάναμε μια συζήτηση, να παραθέταμε κι εμείς τις απόψεις μας γι'αυτό το πρωτόγνωρο φαινόμενο, γι'αυτή την ασυνήθιστη αντίδραση των νέων.
Βοήθεια στη συζήτηση μας προσφέρουν δυο πανεπιστημιακοί καθηγητές, τις απόψεις των οποίων διαβάσαμε στην Καθημερινή της Κυριακής 4 Ιανουαρίου και τις παραθέτουμε εδώ. Διαλέξαμε δυο αντικρουόμενες και περιμένουμε και τις δικές σας.


Νίκη Λοϊζίδη, καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης

Αντιδράσεις που αγγίζουν τα όρια του παραλόγου
Αν δεχτούμε (την αυτονόητη) άποψη ότι το θέατρο –από την εποχή των αρχαίων τραγικών έως τις μέρες μας– εκφράστηκε ως τέχνη κατεξοχήν συνδεδεμένη με τα πολιτικά βιώματα του ανθρώπου, τότε, κάθε αυθαίρετη παρέμβαση στη λειτουργία του αυτομάτως μετατρέπεται σε πράξη εκμηδένισης του ίδιου του κοινωνικού προορισμού του. Ο φοιτητικός κόσμος των δραματικών σχολών ίσως δεν έλαβε υπόψη του ότι αυθαίρετες και βίαιες διακοπές παραστάσεων (όπως και εικαστικών εκθέσεων ή προβολών ταινιών) έγιναν συστηματικά σε ολοκληρωτικά καθεστώτα όπου επικρατούσε η πλήρης δέσμευση της ελεύθερης προσωπικής έκφρασης και οι μονοσήμαντοι κανόνες της λογοκρισίας.
Τέτοιες εμπειρίες δεν μας είναι διόλου άγνωστες και στην Ελλάδα. Αυτά συνέβησαν και καμιά φορά συμβαίνουν ακόμα και σε ελεύθερες δημοκρατίες όταν η πολιτική, ενίοτε και η εκκλησιαστική, ηγεσία κρίνουν ότι το περιεχόμενο ενός έργου υπονομεύει την ισχύ ή και τους προδιαγεγραμμένους στόχους τους.
Αν, λοιπόν, η αντίδραση προς τις καταχρήσεις της εξουσίας εκφράζεται με δάνεια από τα εργαλεία και τις μεθόδους καταστολής της ίδιας της εξουσίας, τότε το μόνο που μπορεί να συμπεράνει κανείς είναι ότι προς το παρόν, η νεολαία μας δεν είναι έτοιμη για ουσιαστικές και αποτελεσματικές διεκδικήσεις. Διότι αναγκαστικά οι τέτοιου είδους αντιδράσεις αγγίζουν τα όρια του παράλογου και του οξύμωρου. Αν π.χ. παιζόταν μια παράσταση του Μπρεχτ ή ακόμα και του Πίντερ (ενός πρόσφατα χαμένου δραματουργού, γνωστού για τη γενναία αναμέτρησή του με την εξωτερική πολιτική του τέως πρωθυπουργού της χώρας του) τι θα σήμαινε για όλους η ξαφνική διακοπή της παράστασης; Αντίδραση, αντίσταση ή απλώς άγνοια των ουσιαστικότερων νοημάτων και μηνυμάτων του θεατρικού έργου; Αλλά κι αν ακόμα δεχτούμε ότι τέτοιου είδους πράξεις εκφράζουν ασυγκράτητη αγανάκτηση απέναντι σε μια κοινωνία εθισμένη στο εύκολο και φτηνό θέαμα, τότε γιατί κανείς δεν αντέδρασε οργισμένα σε άθλιες εκπομπές της τηλεόρασης, στις οποίες στοιχειώδεις ανθρώπινες αξίες ξεπουλιούνται ασύστολα έναντι πινακίου φακής;
(...)
Παναγιώτης Τουρνικιώτης, καθηγητής Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ

Πράξη βίας και ταυτόχρονα πράξη αφύπνισης

Το απόγευμα της μέρας που μου ζητήθηκε αυτό το κείμενο, παραμονή Χριστουγέννων, παρακολουθούσα ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ για τον Παρθένη. Σε ένα σημείο έντασης του λόγου, στη μέση μιας φράσης, διακόπηκε απότομα η προβολή του και άρχισε το πολύβουο και πολύχρωμο πανηγύρι της καταναλωτικής κοινωνίας: οι διαφημίσεις της καλής χαράς. Εμεινα άφωνος, σαν μου είχαν πάρει τον θησαυρό για να μου δώσουν σκουπίδια. Μετά από λίγο το πρόγραμμα συνεχίστηκε βέβαια σαν να μη συνέβη τίποτα.
Δεν βλέπω, λοιπόν, γιατί προκαλεί αμηχανία και εκνευρισμό η στιγμιαία ανατροπή του καθεστώτος, να αποτελούν ο λόγος, η ενημέρωση και η τέχνη το ανά πάσα στιγμή διακοπτόμενο άλλοθι της απρόσκοπτης προβολής καταναλωτικών διαφημίσεων. Δεν συνέβη τίποτα περισσότερο στα λαμπρά θέατρα των Αθηνών και την ελληνική τηλεόραση, στις ζόρικες μέρες του Δεκέμβρη, με τη διαφορά πως, αντί για τις διαφημίσεις που είναι συνηθισμένοι να βλέπουν οι θεατές, είδαν άξαφνα πολιτικές παρεμβάσεις διαμαρτυρίας και ανεπανάληπτα θεατρικά δρώμενα.
Μπορεί να σας ξενίζει αυτή η αντιμετώπιση, και σίγουρα έχει μέσα της μια διάθεση πρόκλησης, αλλά σε μια κοινωνία που είναι αποχαυνωμένη από την ευμάρεια της κατανάλωσης και έχει κλείσει τα μάτια στην κρίση που προκάλεσε η ίδια με την εμπορευματοποίηση των πάντων και τη μετατροπή τους σε θέαμα, το σπάσιμο ή το ράγισμα της καλά στολισμένης βιτρίνας της, που φαίνεται ως πράξη βίας, είναι ταυτόχρονα μια πράξη αφύπνισης.
(...)
Ποια είναι η δική σας άποψη;

Σχόλια

  1. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Καλημέρα Διονύση, αρκετά δύσκολο το θέμα που ανοίγεις..
    Με έχει διχάσει προσωπικά..
    Το μόνο που θέλω να επισημάνω είναι πως το καλό θέατρο είναι πράξη πολιτική.
    Έτσι το αντιλαμβάνομαι.. Το να διακόψεις μια παράσταση να πεις δυο λόγια .. εντάξει δε νομίζω να έχει και κάποιο άμεσο αποτέλεσμα στον αγώνα σου.., μου φαίνεται ως πράξη κάπως λανθασμένη.
    Θα ήθελα όλα τα παιδιά που το κάνουν, να έχουνε συνείδηση του τι είναι θέατρο και πόσο σημαντικό είναι ως πολιτική πράξη, ως διαπαιδαγώγηση χαρακτήρων δηλαδή..
    Εύχομαι μόνο με αυτή τη πράξη να μην απαξιώνουν έμμεσα και τις θεατρικές σκηνές.. Αν είναι έτσι τότε λάθος θεατρικές σκηνές επέλεξαν..
    Είχα διαβάσει παρεμπιπτόντως την δήλωση του κ.Λογοθετίδη εκείνη τη περίοδο, που είχε ενοχληθεί πολύ από τη διακοπή της παράστασης.. Λυπάμαι που στο γράφω, αλλά και αυτή η κίνηση ίσως είναι μια ένδειξη του πόσο χαμηλά έχουμε φτάσει ως κοινωνία.., τα παιδιά πλέον αισθάνονται τόσο απογοητευμένα που φτάσανε κ σε τέτοιες πράξεις.. μήπως και εισακουστούν.. με λυπεί κάπως..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ήταν και κάποιοι συμμαθητές μου εκεί και μου είπαν ότι ήταν πολύ ήσυχη και συγκρατημένη όλη αυτή η δικαοπή. Επομένως δεν υπάρχει δίλημμα για μένα-ωραία ήταν η κίνηση των παιδιών. Δεν μπορείς να διαμαρτυρηθείς χωρίς να ενοχλήσεις και κανέναν-και πηγαίνοντας σε μια ήσυχη πορεία θα εμπδίσεις κάποιον να πάει με το αυτοκίνητο ή το λεωφορείο στη δουλειά του...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Αν αυτή η πράξη των παιδιών είχε στόχο απλώς να ακουστεί η φωνή τους, να τους προσέξουν, καλά έκαναν. Είναι γνωστή η αποτελεσματικότητα της ηροστράτειας μεθόδου ανά τους αιώνες. Αν όμως ήθελαν να έχουν απήχηση, να πείσουν για το δίκιο τους, να κερδίσουν συνειδήσεις, έκαναν λάθος. Το θέατρο και μάλιστα του επιπέδου που διάλεξαν να διακόψουν δεν είναι ένα οποιοδήποτε θέαμα που συγχωρεί παρεμβάσεις και διακοπές. Είναι μυσταγωγία, μέθεξη ψυχής, πνεύματος και σώματος. Έχω δει να εξημερώνονται τα πιο άγρια "θηρία" στη διάρκεια μιας καλής παράστασης. Υπάρχουν άνθρωποι που οφείλουν την πορεία ζωής τους σε μια παράσταση που τους καθήλωσε.
    Αυτά που ζητάνε τα παιδιά όχι μόνο δεν είναι διαφορετικά από ό,τι περικλείει το θέατρο, αλλά αντίθετα ταυτίζονται και ως περιεχόμενο και ως έκφραση και ως πρόταση ζωής και σκέψης.
    Συγχωρούνται γιατί δεν γνωρίζουν. Και φυσικά είναι τα μόνα που δεν φταίνε γι' αυτό.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Η μυσταγωγία μιάς ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ παράστασης είναι λάθος να διακόπτεται γιατί καταστρέφεται,το κοινό όμως, όπως και οι ηθοποιοί τέτοιων παραστάσεων είναι εν δυνάμει σύμμαχοι των νέων που κινητοποιούνται,άρα μια ενημέρωση ή το διάβασμα ενός κειμένου πριν την έναρξη της παράστασης θα είχε ίσως το ίδιο αποτέλεσμα ή και καλύτερο (τη θετική αίσθηση του κοινού). Το να διακόπτεις όμως μια διαδικασία με την οποία συμφωνείς ιδεολογικά-αισθητικά-καλλιτεχνικά κλπ για να τονίσεις το δίκαιο του αγώνα σου μήπως είναι σαν να παραβιάζεις "ανοικτές θύρες"?
    Πέρσυ στη Θεσσαλονίκη φίλοι ακτιβιστές διέκοψαν ένα συνέδριο κατεστημένης Ψυχιατρικής σε μεγάλο ξενοδοχείο της πόλης με σπόνσορες φαρμακευτικές εταιρίες κλπ, παρουσία Ανθιμου-υπουργών-μεγαλογιατρών για να τονίσουν το απάνθρωπο της ψυχιατρικής καθήλωσης και την αλόγιστη χρήση ψυχοφαρμάκων. Το παράδειγμα δεν είναι ίσως το καλύτερο αλλά είναι χαρακτηριστικό πως όταν υπάρχει χάσμα απόψεων-αισθητικής και κυρίως προθέσεων ΤΟΤΕ οι διακοπές τέτοιου τύπου είναι επιβεβλημένες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Γύρισα σπίτι και "έπεσα" πάνω στα πέντε παραπάνω σχόλια.

    Χαίρομαι πολύ, γιατί μου φαίνονται και τα πέντε ουσιαστικά, μου φαίνονται χρησιμότατα σχετικά με τη συμβολή τους στη διαμόρφωση μιας άποψης.

    Οι περισσότεροι βάζετε προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες θα μπορούσατε να καταλάβετε ή και να δεχτείτε αυτή την κίνηση.
    Πράξη πολιτική (roadartist), συνείδησης, αφύπνισης, αντίστασης (δημήτρης), διαμαρτυρίας(aurora borealis).

    Αλλά, κιόλας, τι θέαμα είναι αυτό που διακόπτεται: Θεατρικές παραστάσεις που στην ουσία aποτελούν πολιτική πράξη(roadartist), που μπορεί να διαμορφώνουν συνειδήσεις και να προτείνουν στάσεις ζωής, μέσα από τη μυσταγωγία και τη μέθεξη (gyristroula2- giorgos_st).

    Kαι ο αντίλογος: Ναι, αλλά είναι μια διαμαρτυρία και οφείλει να ενοχλεί (aurora borealis).

    Η κάποια αντιφατικότητα που υπάρχει, όπως θυμάμαι τις στιγμές εκείνες που τις έζησα ως θεατής, είχε τον αντίκτυπό της και στο συναισθηματικό πεδίο: Ξάφνιασμα: Τα παιδιά, επιτέλους, αντιδρούν, κάτι κάνουν. ( Όντως, aurora, η διακοπή ήταν ήσυχη και συγκρατημένη - σχεδόν.)

    Κι απ'την άλλη, η αίσθηση μιας βίας που ασκείται σε κάτι αθώο και σύμμαχο ( όπως το λέει κι ο Γιώργος Στ.), που εισβάλλει ανίερα και σκληρά και επιβάλλεται επαναστατικά.

    Δεν ήταν εύκολο να ισορροπήσεις.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Ίσως φαίνεται οξύμωρο να επιτίθεται κανείς σε έργα που στέκονται «απέναντι»
    Όμως η ενέργεια αυτή δε φαίνεται να επηρεάστηκε από το περιεχόμενο των έργων, ίσως μάλιστα οι πρωταγωνιστές των δράσεων , τους ποιοτικούς χώρους να τους θεωρούν και πιο συγγενικούς τους και ανεκτικούς.
    Όπως και να είναι, υπάρχει και το « ως και σε μένα, σε μένα ακόμη που σας ιστορώ, αντισταθείτε».
    Ακόμα, έχει σημασία, ίσως, ότι οι «έφοδοι» οργανώθηκαν στην πλειονότητά τους από σπουδαστές δραματικών σχολών ή σπουδαστές της Καλών Τεχνών, που κινήθηκαν σε «οικείους» χώρους, ίσως –εκτός των άλλων- «παιδιά» των μακρινών ντανταϊστών, των υπερρεαλιστών και σύγχρονων κινημάτων.


    Τελικά, η όλη ενέργεια κινητοποίησε επί της ουσίας, ή η συζήτηση αφορά μόνο την ίδια την αντίδραση;
    Το μήνυμα καταγράφηκε,εντυπώθηκε, κινητοποίησε ή έμεινε στο μυαλό μόνο η πράξη;

    Και βέβαια, θα είχε πολύ ενδιαφέρον αν οι δράσεις είχαν προσληφθεί ως «ανεπανάληπτα θεατρικά δρώμενα».

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Οι προηγούμενοι με κάλυψαν εν πολλοίς. Ας σημειώσω απλώς δυο πράγματα:
    α) Η διακοπή με συμβολικό χαρακτήρα έχει ουσία και μήνυμα.
    β) Η αρχή πρέπει να γίνεται από την Ντενίση και τον Ψάλτη, τον καραφλό του Αντένα κτό.
    γ) Στη συνέχεια πρέπει ίσως να γίνεται μια συζήτηση, ένας διάλογος με τους θεατές για το νόημα της παρέμβασης.
    Αυτά.
    Πολύ ενδιαφέρουσα ανάρτηση και άκρως χρήσιμα τα σχόλια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Όταν για πρώτη φορά βρέθηκα σε ένα θέατρο με μαύρους τοίχους, ένιωσα ιδιαίτερα αμήχανα, ένα "πλάκωμα", μια αρνητικά διάθεση, ίσως και λίγο θυμό!
    Μου εξήγησαν ότι αυτό το χρώμα στους τοίχους είχε ένα σκοπό:
    ως θεατής να αποστασιοποιηθώ από "τα έξω" και να μπω καλύτερα στην ατμόσφαιρα του έργου.
    Και το αποδέχθηκα και συνήθισα και τώρα μου φαίνεται σχεδόν αυτονόητο.

    Έτσι και στην περίπτωση αυτή που σχολιάζουμε, η πρώτη μου αντίδραση ήταν ξεκάθαρα αρνητική, μια που το θέατρο -χώρος ή το θέατρο-θέαμα έχει πολλή ανάγκη την μυσταγωγία.
    καθώς περνούσαν οι μέρες και το δούλευα στο μυαλό μου, ένιωσα να αλλάζω γνώμη- όχι συναισθήματα.
    Είνα γεγονός ότι τα παιδιά αυτά θέλησαν να περάσουν ένα μήνυμα που πάσχιζε να βγεί και αυτό δεν γίνεται πάντα με κώδικες ευγένειας, καλής συμπεριφοράς, έστω και σεβασμού.
    Συμφωνώ πάντως με τους φίλους εδώ, ότι μάλλον θα έπρεπε να "διεισδύσουν" σε άλλου είδους θεάματα!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Λίλα,
    " Τελικά, η όλη ενέργεια κινητοποίησε επί της ουσίας, ή η συζήτηση αφορά μόνο την ίδια την αντίδραση;
    Το μήνυμα καταγράφηκε,εντυπώθηκε, κινητοποίησε ή έμεινε στο μυαλό μόνο η πράξη;"

    Βλέπεις πως η συζήτηση γίνεται για την αντίδραση, για την πράξη. Κι αυτό - έχεις δίκιο - είναι ένα λεπτό σημείο. Δε θα έπρεπε η συσκευασία να εξυπηρετεί το προϊόν, αλλά να μην το εκμηδενίζει;
    Απ'την άλλη, πόσα πράγματα δεν επιλέγουμε εκ της συσκευασίας τους, ε;
    Τι εύστοχο αυτό με τον Κατσαρό! Ήρθε η ώρα το ποίημα να πάρει την εκδίκησή του;!
    Καλό βράδυ

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Το ιστολόγιό μας στοχεύει στη συμμετοχή, τη συζήτηση, την ανταλλαγή, την έκφραση απόψεων και ιδεών, γι' αυτό και τα σχόλιά σας είναι κάτι παραπάνω από ευπρόσδεκτα:-)

Δημοφιλείς αναρτήσεις