Τέχνη, πραγματικότητα, δημοκρατία. Διλήμματα

Λίγο πριν τις διακοπές των Χριστουγέννων, στις 21 Δεκεμβρίου,σε μια Αθήνα φορτισμένη από τα γεγονότα εκείνων των ημερών, πήγαμε, με 21 θεατρόφιλους μαθητές, στο θέατρο Τέχνης να παρακολουθήσουμε την παράσταση "Το αμάρτημα της μητρός μου".
Υπήρξαμε μάρτυρες της εισβολής των νέων που, διακόπτοντας την παράσταση, απαιτούσαν απελευθέρωση των συλληφθέντων στα τελευταία επεισόδια και καλούσαν σε αφύπνιση και έξοδο στους δρόμους. (Κάτι ανάλογο τις μέρες εκείνες έγινε σε πολλά κεντρικά θέατρα της Αθήνας.)
Η παράσταση συνεχίστηκε κανονικά, αφού διακόπηκε για πέντε λεπτά, καθώς οι νέοι πήραν θέση στη σκηνή, διάβασαν ένα κείμενο, άπλωσαν ένα πανό, άκουσαν κάποιες διαμαρτυρίες από το κοινό για τη διακοπή αλλά και το χειροκρότημά του στο τέλος.
Στην κουβέντα που είχαμε, στο τέλος της παράστασης, διχαστήκαμε. Άλλοι στέκονταν περισσότερο στην αυθαίρετη διακοπή, άλλοι στο δίκιο του φιμωμένου που δε βρίσκει εύκολα διεξόδους έκφρασης.
Θα ήταν καλό να κάναμε μια συζήτηση, να παραθέταμε κι εμείς τις απόψεις μας γι'αυτό το πρωτόγνωρο φαινόμενο, γι'αυτή την ασυνήθιστη αντίδραση των νέων.
Βοήθεια στη συζήτηση μας προσφέρουν δυο πανεπιστημιακοί καθηγητές, τις απόψεις των οποίων διαβάσαμε στην Καθημερινή της Κυριακής 4 Ιανουαρίου και τις παραθέτουμε εδώ. Διαλέξαμε δυο αντικρουόμενες και περιμένουμε και τις δικές σας.

Νίκη Λοϊζίδη, καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης

Αντιδράσεις που αγγίζουν τα όρια του παραλόγου
Αν δεχτούμε (την αυτονόητη) άποψη ότι το θέατρο –από την εποχή των αρχαίων τραγικών έως τις μέρες μας– εκφράστηκε ως τέχνη κατεξοχήν συνδεδεμένη με τα πολιτικά βιώματα του ανθρώπου, τότε, κάθε αυθαίρετη παρέμβαση στη λειτουργία του αυτομάτως μετατρέπεται σε πράξη εκμηδένισης του ίδιου του κοινωνικού προορισμού του. Ο φοιτητικός κόσμος των δραματικών σχολών ίσως δεν έλαβε υπόψη του ότι αυθαίρετες και βίαιες διακοπές παραστάσεων (όπως και εικαστικών εκθέσεων ή προβολών ταινιών) έγιναν συστηματικά σε ολοκληρωτικά καθεστώτα όπου επικρατούσε η πλήρης δέσμευση της ελεύθερης προσωπικής έκφρασης και οι μονοσήμαντοι κανόνες της λογοκρισίας.
Τέτοιες εμπειρίες δεν μας είναι διόλου άγνωστες και στην Ελλάδα. Αυτά συνέβησαν και καμιά φορά συμβαίνουν ακόμα και σε ελεύθερες δημοκρατίες όταν η πολιτική, ενίοτε και η εκκλησιαστική, ηγεσία κρίνουν ότι το περιεχόμενο ενός έργου υπονομεύει την ισχύ ή και τους προδιαγεγραμμένους στόχους τους.
Αν, λοιπόν, η αντίδραση προς τις καταχρήσεις της εξουσίας εκφράζεται με δάνεια από τα εργαλεία και τις μεθόδους καταστολής της ίδιας της εξουσίας, τότε το μόνο που μπορεί να συμπεράνει κανείς είναι ότι προς το παρόν, η νεολαία μας δεν είναι έτοιμη για ουσιαστικές και αποτελεσματικές διεκδικήσεις. Διότι αναγκαστικά οι τέτοιου είδους αντιδράσεις αγγίζουν τα όρια του παράλογου και του οξύμωρου. Αν π.χ. παιζόταν μια παράσταση του Μπρεχτ ή ακόμα και του Πίντερ (ενός πρόσφατα χαμένου δραματουργού, γνωστού για τη γενναία αναμέτρησή του με την εξωτερική πολιτική του τέως πρωθυπουργού της χώρας του) τι θα σήμαινε για όλους η ξαφνική διακοπή της παράστασης; Αντίδραση, αντίσταση ή απλώς άγνοια των ουσιαστικότερων νοημάτων και μηνυμάτων του θεατρικού έργου; Αλλά κι αν ακόμα δεχτούμε ότι τέτοιου είδους πράξεις εκφράζουν ασυγκράτητη αγανάκτηση απέναντι σε μια κοινωνία εθισμένη στο εύκολο και φτηνό θέαμα, τότε γιατί κανείς δεν αντέδρασε οργισμένα σε άθλιες εκπομπές της τηλεόρασης, στις οποίες στοιχειώδεις ανθρώπινες αξίες ξεπουλιούνται ασύστολα έναντι πινακίου φακής;
(...)
Παναγιώτης Τουρνικιώτης, καθηγητής Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ

Πράξη βίας και ταυτόχρονα πράξη αφύπνισης

Το απόγευμα της μέρας που μου ζητήθηκε αυτό το κείμενο, παραμονή Χριστουγέννων, παρακολουθούσα ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ για τον Παρθένη. Σε ένα σημείο έντασης του λόγου, στη μέση μιας φράσης, διακόπηκε απότομα η προβολή του και άρχισε το πολύβουο και πολύχρωμο πανηγύρι της καταναλωτικής κοινωνίας: οι διαφημίσεις της καλής χαράς. Εμεινα άφωνος, σαν μου είχαν πάρει τον θησαυρό για να μου δώσουν σκουπίδια. Μετά από λίγο το πρόγραμμα συνεχίστηκε βέβαια σαν να μη συνέβη τίποτα.
Δεν βλέπω, λοιπόν, γιατί προκαλεί αμηχανία και εκνευρισμό η στιγμιαία ανατροπή του καθεστώτος, να αποτελούν ο λόγος, η ενημέρωση και η τέχνη το ανά πάσα στιγμή διακοπτόμενο άλλοθι της απρόσκοπτης προβολής καταναλωτικών διαφημίσεων. Δεν συνέβη τίποτα περισσότερο στα λαμπρά θέατρα των Αθηνών και την ελληνική τηλεόραση, στις ζόρικες μέρες του Δεκέμβρη, με τη διαφορά πως, αντί για τις διαφημίσεις που είναι συνηθισμένοι να βλέπουν οι θεατές, είδαν άξαφνα πολιτικές παρεμβάσεις διαμαρτυρίας και ανεπανάληπτα θεατρικά δρώμενα.

Μπορεί να σας ξενίζει αυτή η αντιμετώπιση, και σίγουρα έχει μέσα της μια διάθεση πρόκλησης, αλλά σε μια κοινωνία που είναι αποχαυνωμένη από την ευμάρεια της κατανάλωσης και έχει κλείσει τα μάτια στην κρίση που προκάλεσε η ίδια με την εμπορευματοποίηση των πάντων και τη μετατροπή τους σε θέαμα, το σπάσιμο ή το ράγισμα της καλά στολισμένης βιτρίνας της, που φαίνεται ως πράξη βίας, είναι ταυτόχρονα μια πράξη αφύπνισης.

(...)

Ποια είναι η δική σας άποψη;