Συζητώντας για την Τέχνη

Tις μέρες αυτές, στη Γ΄Λυκείου, στη θεωρητική κατεύθυνση, μελετάμε ποιήματα ποιητικής. Ποιήματα, δηλαδή, που αναφέρονται στο φαινόμενο της ποίησης, το ρόλο της, τη λειτουργία της, το ρόλο των ποιημάτων και των δημιουργών τους. Ποιήματα που, κατά μία έννοια, μιλάνε για τον εαυτό τους.

Έχει, πράγματι, πολύ ενδιαφέρον να έρχεσαι αντιμέτωπος με την ποικιλία των απόψεων, αλλά και των τρόπων με τους οποίους δηλώνονται αυτές. Αν δοκίμαζε κανείς να συγκεντρώσει απόπειρες ορισμού της ποίησης, θα είχε, πράγματι, πολλή δουλειά. Τελευταία, π.χ, διάβαζα πως " ποίηση είναι η πραγματικότητα σε ελεύθερη μετάφραση "
( Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, βιβλιοδρόμιο, 1-12-2007 ). Και άλλα.

Ανάλογους προβληματισμούς μπορεί να προκαλέσει η συνέντευξη του ζωγράφου Κώστα Τσόκλη, που αυτό τον καιρό και μέχρι τις 9 Φεβρουαρίου εκθέτει στην γκαλερί "Αστρολάβος", συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία της Πέμπτης, 9 Ιανουαρίου και παραθέτω παρακάτω.

Όπως θα διαπιστώσετε διαβάζοντάς τη, περιλαμβάνει απόψεις για το φαινόμενο της Τέχνης που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και αιρετικές, προκλητικές. Δεν είναι η πρώτη φορά κιόλας που ο συγκεκριμένος ζωγράφος "προκαλεί". Το ενδιαφέρον, αρχικά, θεωρώ πως βρίσκεται στο διαφορετικό που προτείνουν, στην "΄αλλη ματιά" - πέρα από τη συμφωνία μας ή τη διαφωνία μας μ' αυτές. Και μέσα απ΄τη διαφωνία, άλλωστε, μήπως δε βοηθιέται κι ο αυτοπροσδιορισμός; Πάντως, σε ένα χώρο συζήτησης, όπως αυτός εδώ, πολλά μπορούν να ειπωθούν πάνω στη συνέντευξη του Κώστα Τσόκλη. Να τη:

«Είδα και την ομορφιά των πυρκαγιών του Αυγούστου»
Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΟΥΖΑΚΗ
«Το μόνο σημαίνον χρώμα από πάντα στη δουλειά μου είναι το κόκκινο», λέει ο Κώστας Τσόκλης. Τον συναντήσαμε μέσα σε μια κόκκινη θύελλα, ανάμεσα στα έργα της νέας του ατομικής έκθεσης (από σήμερα και μέχρι τις 9 Φεβρουαρίου στην γκαλερί «Αστρολάβος δεξαμενή» (Ξανθίππου 11, Κολωνάκι).
Ολα τα έργα της δημιουργήθηκαν με βάση το κόκκινο χρώμα. Το κόκκινο της Καρμίνας συνυπάρχει με καμένους κορμούς δέντρων, συμπαγείς πέτρες, ταπεινά χάρτινα φύλλα, καθαρές φόρμες. Αν και οι καταστροφικές πυρκαγιές του περασμένου καλοκαιριού ενεργοποίησαν την έμπνευσή του, οι αναζητήσεις του ζωγράφου προσπερνούν το καταστροφικό γεγονός. Ανακινούν ιστορίες ανθρώπινες και διαχρονικές.

«Το κόκκινο δεν σημαίνει μόνο φωτιά, σημαίνει αίμα, σημαίνει κομμουνιστικό κόμμα, τουρκική σημαία, εξέγερση», λέει ο Κώστας Τσόκλης. «Την εποχή που άρχισα να δουλεύω αυτή τη σειρά ξέσπασαν και οι καταστροφικές φωτιές κι άρχισα να βλέπω αυτό το θέαμα το καταπληκτικό».

- Με ξενίζει η άποψή σας. Μόνο ως θέαμα είδατε τις φωτιές;

«Μα, νομίζω ότι η μόνη σωτηρία για να εξορκίσεις το κακό είναι να βρεις το καλό του μέρος. Δεν είναι αλήθεια; Ενιωσα κάποιες τύψεις γιατί ενώ από τη μία έβλεπα να καταστρέφεται ο τόπος και οι άνθρωποι, έπαιρνα και μια χαρά, ηδονική χαρά από το φαινόμενο. Είμαι βέβαιος ότι όλοι μας το κάναμε αυτό. Δεν ήμουν ο μόνος. Δες τον εαυτό σου...».

- Είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης αυτή η αντίδραση;

«Εχει σχέση με την ανθρώπινη φύση αλλά και με τη διαστροφή που έχουμε πάθει από τον εξευτελισμό των φαινομένων μέσω της τηλεόρασης. Είσαι στο σπίτι, καίγεται, σκοτώνεται ο άλλος, βεβαίως ενδιαφέρεσαι και νοιάζεσαι, αλλά αυτή την ηδονική ένταση όλοι την αισθάνονται, αλλά φοβούνται να την ομολογήσουν».

- Ισως να έχουμε όλοι αυτή τη διαστροφική σχέση με το θέαμα της καταστροφής. Δεν θυμώσατε, όμως, με το γεγονός ότι στην Ελλάδα του 2007 καίγονται ακόμα άνθρωποι σε πυρκαγιές;

«Εξω φρενών γίνεσαι. Αλλά πώς αντιδράς; Ή παίρνεις ένα πιστόλι και πας και σκοτώνεις όσους θεωρείς υπέυθυνους ή προσπαθείς να βρεις το καλό του κακού. Ουσιαστικά, λέω ότι αυτή η εκθεσούλα μου είναι, ίσως, η μόνη μαρτυρία αυτής της κακιάς στιγμής. Υστερα από δέκα χρόνια, αν υποτεθεί πως έχουν καμιά ποιότητα αυτά τα πράγματα, θα είναι ακόμα υπαρκτά και ζωντανά, ενώ η ανάμνηση της φωτιάς θα έχει ήδη περάσει. Θα έλεγα ότι θα έχουν φυτρώσει και λίγο τα δεντράκια και ίσως να έχει ξαναπρασινίσει ο τόπος».
- Υπάρχει στους πίνακές σας η ζοφερή ατμόσφαιρα εκείνων των ημερών.

«Οχι μόνο. Βλέπεις και το αντίθετο. Το πώς η καταστροφή γίνεται ομορφιά. Πάρτε τις αρχαίες τραγωδίες, μιλάνε συνήθως για πράγματα πολύ δυσάρεστα και άγρια αλλά όταν η παράσταση είναι καλή, φεύγεις λυτρωμένος. Ο ρόλος του καλλιτέχνη δεν είναι να κλαψουρίζει.Στην αγωνία μου να βρω ιδέες βοήθησε την έμπνευσή μου αυτή η κατάσταση. Ως άνθρωπος, βεβαίως, λυπάμαι βαθύτατα που κάηκε ένα μεγάλο μέρος της χώρας».

- Η τέχνη μεταμορφώνει, άλλωστε, διαρκώς την πραγματικότητα.

«Η τέχνη, ουσιαστικά, είναι ένα αφύσικο πράγμα. Παράγει ηδονές που δεν παράγονται από φυσικά πράγματα. Ετσι, στα καλά καθούμενα, μια γραμμή σε σχέση με μια άλλη, ένα χρώμα, ένα σχήμα παράγει συγκίνηση. Ολα αυτά τι είναι; Πράγματα τρελά. Η τέχνη είναι ένα είδος ναρκωτικού, μια ουσία. Αντί, όμως, να βλάπτει, εξευγενίζει».

- Σε ορισμένους πίνακές σας κυριαρχούν καμένοι κορμοί, σε άλλους κάποια φύλλα. Τι άλλο είδατε στις πυρκαγιές;

«Μου έδειξαν τη ματαιότητα της προσπάθειας για διάρκεια και λέω προσπάθεια για διάρκεια με πράγματα ευτελή, όπως αυτά τα χαρτάκια αντί για φύλλα, καταδικασμένα σε λίγο καιρό να χαθούν. Βρίσκω σε αυτή την επιλογή μια τραγικότητα και μια ευγένεια. Εγώ με αυτό το τίποτα υπερασπίζομαι την ύπαρξή μου. Είμαστε ενός μέτρου καλλιτέχνες, δεν είμαστε και ιδιοφυΐες, Ντα Βίντσι και Μιχαήλ Αγγελοι. Αν επιχειρήσω να κάνω έργα που θα μείνουν στην αιωνιότητα, θα αναγκαστώ να τα συγκρίνω με έργα που ανήκουν στην αιωνιότητα και τότε θα γίνω πτώμα. Προτιμώ να έχω σκέψεις ουσιαστικές και αυτές οι σκέψεις ίσως περάσουν αργότερα σε κάποιον πραγματικά προικισμένο με μεγάλο ταλέντο, που μπορεί να τής μετατρέψει σε έργα αιώνων».

- Εχετε συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι δεν είστε ιδιοφυΐα;

«Ξέρω ότι δεν είμαι μεγαλοφυΐα της ζωγραφικής. Είμαι ένας άνθρωπος σκεπτόμενος, ενδιαφέρων, δεν είμαι για πέταμα. Αν όχι σαν μονάδα, αλλά σαν στοιχείο μια εποχής θα μπορούσε η σκέψη μου να επιζήσει».

- Στην Ελλάδα διογκώνουμε συχνά τα χαρίσματα των καλλιτεχνών. Με μεγάλη ευκολία τούς αποκαλούμε, μεγαλοφυΐες, μορφές, μεγάλους...

«Με εκνευρίζουν τα επίθετα. Είναι εύκολο να λες ο καταπληκτικός Θεοδωράκης, ο καταπληκτικός Τσόκλης, ο σπουδαίος τάδε... Θα ήθελα στο γράψιμό σας να λέτε γιατί σας γοητεύουν όλοι αυτοί. Να εξηγείτε γιατί είναι θαυμάσια μια έκθεση. Είναι μια έκθεση που βλέπεις κάθε μέρα; Ισως όχι. Αυτό μόνο να πει κάποιος είναι τιμητικό για την έκθεση χωρίς να τη φορτώσει με επίθετα».

- Είστε ικανοποιημένος από την πορεία σας και την αποδοχή της δουλειάς σας;

«Δεν θέλω να είμαι αχάριστος. Αν έλεγα ότι αδικήθηκα δεν θα ήταν αλήθεια. Στενοχωρημένος είμαι με άλλα πράγματα. Επειδή γύρισα στην Ελλάδα...».

- Γιατί γυρίσατε αφού η τέχνη σας είχε αποδοχή στο εξωτερικό; Ηταν ο νόστος;

«Ηταν κι αυτό. Στο τέλος θες να γυρίσεις μ' ένα δώρο στην πατρίδα. Μην ξεχνάς ότι πήραμε τις υποτροφίες του ΙΚΥ και φύγαμε. Είναι ένα μέρος από το αίμα των εργαζομένων. Υπογράψαμε και συμβόλαιο ότι θα γυρίσουμε. Επρεπε να επιστρέψουμε σε τρία χρόνια και μείναμε τριάντα».

Λοιπόν; Ενδιαφέρουσα; Αντιρρήσεις; Ενστάσεις;